در برخی از پمپ‌های خلأ متوسط و پایین، مخصوصا پمپ‌های روتاری روغنی، شیری تعبیه شده است که به آن شیر گاز بالاست گفته می‌شود. این شیر با هدف جلوگیری از تقطیر بخارات در داخل پمپ حین تخلیه تعبیه شده است. در ادامه به بررسی اهمیت استفاده از این شیر و چگونگی عملکرد آن خواهیم پرداخت.

در هنگام تخلیه گازها توسط پمپ‌ها، درصورتی که این گاز شامل بخارات تراکم پذیر باشد، این بخارات ممکن است در مراحل نهایی تخلیه و دراثر افزایش فشار تبدیل به مایع شوند. در پمپ‌های روتاری، فشار گازی که از خروجی خارج می‌شود بالاتر از فشار اتمسفر است و به همین دلیل درصورت وجود بخارات در گاز، احتمال تقطیر آن در دمای عملکرد پمپ وجود دارد. درصورت تقطیر بخارات و مخصوصا بخار آب در پمپ‌ها، این مایع وارد اجزاء پمپ شده و در پمپ‌های روغنی با روغن مخلوط می‌شود. با نفوذ آب به بخش‌های مختلف پمپ، عملکرد پمپ تحت تاثیر قرار گرفته(مخصوصا فشار نهایی پمپ) و علاوه برآن احتمال خرابی و زنگ زدگی اجزاء داخلی پمپ افزایش می‌یابد.

در سال 1935، Gaede بمنظور برطرف کردن مشکل تقطیر بخارات در پمپ‌های روغنی مکانیزم شیر گاز بالاست را ابداع نمود. این شیر، مقدار مشخصی از هوای اتمسفری را در مرحله آخر فشرده سازی پمپ اضافه می‌کند. با اضافه شدن این گاز، گاز فشرده شده داخل پمپ بسرعت از خروجی خارج شده و فرصت تقطیر بخارات وجود نخواهد داشت. در فیلم (بر روی این لینک کلیک کنید) تقطیر بخارات درصورت عدم استفاده از گاز بالاست نشان داده شده است. در انتهای فیلم نیز نحوه عملکرد گاز بالاست در خروج بخارات نشان داده شده است.

از گاز بالاست معمولا در مراحل اولیه تخلیه که حجم گاز ورودی به پمپ زیاد است استفاده می‌شود. در فشارهای پایین( در محدوده چند میلی بار) می‌توان شیر گاز بالاست را بست. باز بودن شیر گاز بالاست اجازه رسیدن به فشار نهایی پمپ را به شما نمی‌دهد.  

به علت تقطیر بخارات در پمپ‌های خلأ، بسیاری از پمپ‌های خلأ مخصوصا پمپ‌های خلأ متوسط و پایین دارای محدودیت در تخلیه بخارات تراکم پذیر هستند. میزان توانایی یک پمپ در تخلیه بخارات(مخصوصا بخار آب) در دفترچه فنی پمپ ذکر شده است. این میزان، برای باز بودن شیر گاز بالاست و بسته بودن آن متفاوت است.

در فرآیندهایی که میزان بخار آب و یا سایر بخارات بالاست(مانند انواع روش‌های خشک سازی تحت خلأ)، استفاده از گاز بالاست در تمام مراحل تخلیه توصیه می‌شود. همچنین در این موارد توصیه می‌شود که پمپ پیش از شروع فرآیند تخلیه به اندازه کافی گرم شده باشد. بدین منظور لازم است تا حداقل پمپ با گاز بالاست باز 10 دقیقه گرم شود.

بمنظور تخلیه بخارات تقطیر شده در روغن پمپ‌های روغنی، می‌توان پس از اتمام فرآیند، اجازه دهید پمپ با شیر ورودی بسته و شیر گاز بالاست باز بمدت حداقل 2 ساعت کار کند.(بسته به اندازه پمپ و میزان رطوبت تخلیه شده توسط پمپ این زمان تغییر می‌کند). توصیه می شود بر روی پمپ‌های روتاری روغنی این عمل بصورت دوره‌ای انجام شود.

در هنگام باز بودن شیر گاز بالاست، میزان تبخیر روغن پمپ روتاری افزایش می‌یابد. بدین منظور می‌توان از فیلترهای مناسب در خروجی پمپ استفاده نمود تا بخارات روغن را از گاز خروجی جدا نماید.

در هنگامی که پمپ با شیر گاز بالاست باز کار می‌کند معمولا دمای آن بالاتر می‌رود. توصیه می‌شود درصورتی که میزان رطوبت تخلیه شده توسط پمپ بالا نیست، پس از رسیدن به فشار چند میلی بار، شیر گاز بالاست بسته شود.

شیر گاز بالاست در پمپ‌های کوچک و متوسط معمولا دستی باز و بسته می‌شود.(شکل 1) در برخی از پمپ‌ها از شیر گاز بالاست برقی استفاده می‌شود. علاوه برآن گاهی از گازهای خشک و یا گازهای خنثی برای گازبالاست استفاده می‌شود. این امکانات بر روی همه پمپ‌ها تعبیه نمی‌شوند و برای کاربردهای خاصی هستند.

شکل 1- انواع شیر گاز بالاست دستی

درصورتی که میزان رطوبت در محفظه بالا بوده و از ظرفیت تخلیه پمپ شما بالاتر است، می‌توان از صفحات سرد در داخل محفظه استفاده نمود تا رطوبت با چگالش بر روی آنها به پمپ خلأ وارد نشود.

شرکت پایاصنعت خلأ قادر است تا انواع پمپ‌های خلأ فشار متوسط و بالا از برندهای اروپایی و آمریکایی (مانند لیبولد Leybold، فایفر Pfeiffer، ادواردس Edwards و واریان Varian) را برای مشتریان خود تهیه نماید. همچنین این شرکت سرویس و تعمیر این پمپ‌ها را برای شما تضمین می‌کند.